បរទេស៖ យោងតាមក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រ បានអោយដឹងថា សត្វពស់ ហើយរាប់ បញ្ចូលទាំងសត្វក្រៀលចិន និងពស់វែក អាចជាប្រភពនៃ មេរោគរកឃើញថ្មី ដែលមានឈ្មោះថា 2019-nCoV ដែលបានធ្វើឱ្យមនុស្សស្លាប់ អស់ជាច្រើននាក់ នៅឆ្នាំ២០២០នេះ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ នៅក្នុងពិភពលោក ក្រៅពីមេរោគកូរ៉ូណាវីរុស ក៏មានវីរុសកាចសាហាវចំនួន ៨ផ្សេងទៀត ដែលបានសម្លាប់មនុស្សអស់ ជាច្រើននាក់។
យោងតាមសារព័ត៌មាន Aljazeera ចេញផ្សាយកាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែមករា ឆ្នាំ២០២០ បានឱ្យដឹងថា ក្នុងចំណោមវីរុសកាចសាហាវ ទាំង៩នោះរួមមាន៖
ទី១៖ ជំងឺរលាកសួត កូរ៉ូណាវីរុស
ជំងឺនេះត្រូវបានគេរាយការណ៍ ជាលើកដំបូង នៅចុងខែធ្នូឆ្នាំ ២០១៩ នៅទីក្រុងវូហាន ដែលជាទីក្រុងធំមួយនៅ ភាគកណ្តាល ប្រទេសចិន ហើយបានរីករាលដាល យ៉ាងឆាប់រហ័សដោយបានសម្លាប់មនុស្សអស់ ជាច្រើននាក់ និងឆ្លងច្រើនពាន់ ករណីនៅ ក្នុងប្រទេសចិន។ ចំណែក ប្រទេសជាច្រើនផ្សេងទៀត ក៏មានការឆ្លងរាលដាល នៃជំងឺនេះផងដែរ។
ការវិភាគលម្អិតបន្ថែមទៀត នៃលំដាប់លេខ 2019-nCoV និងកូដប្រូតេអ៊ីន ដោយក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រចិន បានលើកឡើងថា មេរោគនេះ អាចមកពីសត្វពស់។ មានសេចក្តីរាយការណ៍ថា សត្វមានជីវិតរួមទាំងពស់ ត្រូវបានគេ ដាក់លក់ នៅក្នុងទីផ្សារអាហារ សមុទ្រនៅទីក្រុង វូហាន ដែលជាកន្លែងដែល ការផ្ទុះវីរុសប្រភេទនេះ។
ទី២. អេបូឡា
យោងតាមអង្គការសុខភាព ពិភពលោក (WHO) អេបូឡាត្រូវបាន គេគិតថា មានដើមកំណើត ឬឆ្លងពីសត្វប្រចៀវ។ សត្វដទៃទៀត ដែលអាចឆ្លងទៅមនុស្ស បានរួមមានសត្វស្វាឪ, ស្វា gorillas, និងស្វាដទៃទៀត និងសត្វកាំប្រម៉ាជាដើម។
ការចម្លងវីរុសអេបូឡាកើតឡើង នៅពេលមានទំនាក់ទំនង ជិតស្និទ្ធនឹងឈាម វត្ថុរាវនៅក្នុងសរីរាង្គឬវត្ថុរាវរាងកាយ របស់សត្វដែលឆ្លងជំងឺត្រូវ បានរកឃើញថាមានជំងឺ ឬងាប់នៅក្នុងព្រៃ។ ភាគច្រើននៃការផ្ទុះឡើងនៃជំងឺអេបូឡាចាប់តាំង ពីការរកឃើញក្នុងឆ្នាំ ១៩៧៦ បានកើតឡើងនៅទ្វីបអាហ្វ្រិក ដោយផ្អែកលើការសិក្សាដែលធ្វើឡើង ដោយមជ្ឈមណ្ឌល គ្រប់គ្រងនិងបង្ការជំងឺអាមេរិក (CDC)។ រហូតមកដល់ពេលនេះ អេបូឡា បានសម្លាប់មនុស្សជាង ១១.០០០ នាក់។
ទី៣. អេដស៍ / ជំងឺអេដស៍
មេរោគអេដស៍ ឬវីរុសបាត់បង់ភាពស៊ាំរបស់មនុស្សត្រូវបានគេជឿថា បានឆ្លងទៅមនុស្សពីប្រភេទសត្វឪនៅអាហ្វ្រិកកណ្តាល។ នេះបើយោងតាម CDC របស់សហរដ្ឋអាមេរិក។ មេរោគអេដស៍ឆ្លងដល់កោសិកានៃប្រព័ន្ធភាពស៊ាំ របស់រាងកាយដែលធ្វើឱ្យវាងាយ នឹងឆ្លង និងបង្កជាផលវិបាក។
យោងទៅតាមអង្គការសុខភាពពិភពលោក ពាក្យអេដស៍ឬរោគសញ្ញានៃភាពស៊ាំ ត្រូវបានអនុវត្តទៅដំណាក់កាលចុងក្រោយនៃការឆ្លងមេរោគអេដស៍ ដែលត្រូវបានកំណត់ដោយការកើតឡើងនៃការឆ្លង ឬជំងឺមហារីក ដែលទាក់ទងនឹងមេរោគអេដស៍ដែលត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងភាពស៊ាំខ្សោយ។
ជំងឺអេដស៍បានបន្តសម្លាប់ជីវិតមនុស្សច្រើនជាង ៣២ លាននាក់គិតត្រឹមឆ្នាំ ២០១៩។ ប្រមាណ ៣៧,៩ លាននាក់កំពុងរស់នៅជាមួយមេរោគអេដស៍នៅចុងឆ្នាំ ២០១៨។ នេះបើយោងតាមអង្គការសុខភាពពិភពលោក។ ការចម្លងអាចកើតឡើងបន្ទាប់ពីការផ្លាស់ប្តូរវត្ថុរាវក្នុងខ្លួន ដូចជាទឹកមាត់ ទឹកដោះម្តាយ ឈាម ទឹកកាម និងការបញ្ចេញទឹករំអិលទ្វារមាស។
ទី៤. ជំងឺប៉េស្ដ
ជំងឺប៉េស្ត កើតមានតាំងពីច្រើនសតវត្សរ៍មកហើយ។ ជំងឺប៉េស្ត ដែលជាជំងឺរាតត្បាតដ៏សាហាវបានសម្លាប់មនុស្សប្រមាណ ២៥ លាននាក់ ដោយចាប់ផ្តើមពីប្រទេសចិន និងរាលដាលដល់អឺរ៉ុប ដោយចាប់ផ្តើមពីឆ្នាំ ១៣៣៤ ដល់ចុងទសវត្សឆ្នាំ ១៣៤០ ។
នៅទូទាំងប្រវត្តិសាស្ត្រមានទំរង់បីនៃជំងឺប៉េស្ត គឺជំងឺហើមក្រលៀន, septicaemic និងជំងឺរលាកសួត។ ពួកវាបណ្តាលមកពីបាក់តេរី Yersinia pestis ត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងថនិកសត្វតូចៗ និងចៃរបស់ពួកវា។ ការបង្ករោគកើតឡើងតាមរយៈការខាំរបស់ភ្នាក់ងារចំលងដែលជាចៃ ដែលឆ្លងមេរោគការប៉ះដោយមិនបានការពារជាមួយនឹងវត្ថុរាវក្នុងខ្លួនដែលឆ្លងឬវត្ថុដែលមានជាតិកខ្វក់ និងស្រូបយកដំណក់ដង្ហើមរបស់អ្នកជំងឺម្នាក់ទៀត។
ទី៥. ជំងឺសារ
ជំងឺសារ ត្រូវបានកំណត់ អត្តសញ្ញាណក្នុងឆ្នាំ ២០០៣, វីរុស SARS ដែលជារោគសញ្ញាផ្លូវដង្ហើមស្រួចស្រាវ – រោគសញ្ញាផ្លូវដង្ហើមធ្ងន់ធ្ងរធ្ងន់ធ្ងរ – ជំងឺផ្លូវដង្ហើមនេះ ត្រូវបានគេជឿថាមានដើមកំណើតពី សត្វប្រចៀវ ហើយក្រោយ មកបានឆ្លងទៅសត្វដទៃទៀត ដូចជាសត្វឆ្មា សំពោច។ របាយការណ៍ ដំបូង របស់មនុស្សដែល ឆ្លងវីរុសនេះ គឺនៅខេត្តក្វាងទុងភាគ ខាងត្បូងប្រទេសចិនក្នុងឆ្នាំ ២០០២ យោងទៅតាម អង្គការ សុខភាពពិភពលោក។
ចាប់ពីខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ ២០០២ ដល់ខែកក្កដាឆ្នាំ ២០០៣ មនុស្សសរុបចំនួន ៨.០៩៨ នាក់នៅទូទាំងពិភពលោកបានធ្លាក់ខ្លួនឈឺ ដោយសារជំងឺ សារ ដែលត្រូវបាន អមដោយជំងឺ រលាកសួត ឬរោគសញ្ញាផ្លូវដង្ហើម ក្នុងនោះ ៧៧៤ នាក់បានស្លាប់។
ទី៦. ជំងឺ MERS
កំណត់អត្តសញ្ញាណក្នុងឆ្នាំ ២០១២ ដើមកំណើតនៃជំងឺ MERS – រោគសញ្ញាផ្លូវដង្ហើមមជ្ឈឹមបូព៌ា – ជំងឺរលាកផ្លូវដង្ហើម មិនត្រូវ បានគេយល់ច្បាស់ទេ ទោះយ៉ាងណា ហ្សែនបានបង្ហាញថា ជំងឺនេះមានដើមកំណើតពីប្រចៀវ ហើយឆ្លងទៅអូដ្ឋ។
ការសិក្សាបាន បង្ហាញថា មនុស្សបានឆ្លងមេរោគតាមរយៈ ការទាក់ទងផ្ទាល់ឬដោយប្រយោលជាមួយសត្វអូដ្ឋ ដែលឆ្លង។ ជំងឺដែលត្រូវបានគេរាយការណ៍ កើតឡើងនៅក្នុងប្រទេសចំនួន ២៧ មិនមានរាលដាលដូចជំងឺ SARS ទេ។ យោងតាមអង្គការ សុខភាពពិភពលោក មានករណីដែលបានបញ្ជាក់ ដោយមន្ទីរពិសោធន៍ចំនួន ២.៤៩៤ ករណីដែល ៨០ ភាគរយបានរាយការណ៍នៅក្នុងប្រទេស អារ៉ាប៊ីសាអូឌីត។
អត្រាមរណៈភាពនៃជំងឺនេះគឺមាន ប្រមាណ ៣៥ ភាគរយដោយ ៨៥៨ នាក់បានស្លាប់ចាប់តាំងពីមានការផ្ទុះឡើង។
ទី៧. ជំងឺឆ្កែឆ្កួត Rabies
ប្រហែលជា ៩៩ ភាគរយនៃ ការចម្លងជំងឺឆ្កែឆ្កួត គឺឆ្លងតាមសត្វឆ្កែ ទោះបីជាសត្វប្រចៀវមានចំនួនភាគច្រើន នៃការស្លាប់ របស់ជំងឺឆ្កែឆ្កួត ទៅលើមនុស្សនៅ អាមេរិកក៏ដោយ។
ការស្លាប់ទាក់ទង នឹងជំងឺ ឆ្កែឆ្កួតភាគច្រើនកើតឡើង នៅទ្វីបអាហ្វ្រិកនិងអាស៊ី ដែលស្មើនឹង ៩៥ ភាគរយនៃ ការស្លាប់របស់ ជំងឺឆ្កែឆ្កួត លើពិភពលោក។
ទី៨. ជំងឺគ្រុនផ្តាសាយធំ
សត្វមួយចំនួន អាចចម្លងជំងឺផ្តាសាយធំដូចជា ពិភពលោកបានឃើញជំងឺផ្តាសាយបក្សី និងជ្រូក។ អង្គការសុខភាព ពិភពលោកបាននិយាយថា ការទាក់ទងផ្ទាល់ ជាមួយសត្វ ដែលឆ្លងរោគ ឬបរិស្ថានដែលមានជាតិកខ្វក់ គឺជាវិធីដែលវីរុសទាំងនេះត្រូវបានចម្លង។
យោងតាមមជ្ឈមណ្ឌល ត្រួតពិនិត្យ និងការពារជំងឺរបស់ អាមេរិក គឺរោគសញ្ញានៃជំងឺផ្តាសាយរួមមាន គ្រុនក្តៅ ញាក់ ក្អក ឈឺបំពង់ក ហៀរសំបោរ ឈឺខ្លួន ហត់នឿយ រាគនិងក្អួត។
នៅទូទាំងពិភពលោក ជំងឺផ្តាសាយ ធំបណ្តាលឱ្យមានជំងឺធ្ងន់ធ្ងរ ប្រហែលជា ៣ ទៅ ៥ លានករណីជារៀងរាល់ឆ្នាំ ហើយប្រហែលជា ២៩០.០០០ ទៅ ៦៥០.០០០ នាក់បានស្លាប់ដោយសារជំងឺ ផ្លូវដង្ហើមមួយនេះ។
ទី៩. វីរុស Nipah
វីរុស Nipah អាចចម្លងពីសត្វទៅ មនុស្ស (ដូចជាសត្វប្រចៀវ ឬជ្រូក) ឬចំណីអាហារ ដែលមានជាតិកខ្វក់ ហើយក៏អាច ចម្លងដោយ ផ្ទាល់ពីមនុស្សទៅមនុស្សផងដែរ។ សត្វប្រចៀវនៃគ្រួសារ Pteropodidae គឺជាប្រភពនៃវីរុស Nipah ។
ទោះបីជាវីរុស Nipah បណ្តាលឱ្យមាន ការផ្ទុះឡើងដែលត្រូវ បានគេស្គាល់នៅទ្វីបអាស៊ីក៏ដោយ វាឆ្លងរាល ដាលដល់ សត្វជាច្រើន និងបង្កឱ្យមានជំងឺនិងស្លាប់ យ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរ ចំពោះមនុស្ស ដែលធ្វើឱ្យវាក្លាយជាការព្រួយបារម្ភ ដល់សុខភាពសាធារណៈ។
វីរុស Nipah ត្រូវបានគេស្គាល់ជា លើកដំបូងនៅក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៩ ក្នុងអំឡុងពេល នៃការផ្ទុះឡើងក្នុងចំណោមកសិករចិញ្ចឹម ជ្រូកនៅ ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី។ ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៩៩ មក គ្មានការផ្ទុះការផ្ទុះឡើងថ្មីណាមួយកើតឡើង នៅក្នុងប្រទេសម៉ាឡេស៊ីទេ៕ ប្រែសម្រួលៈ ណៃ តុលា
